سیاه چادر (بهون)

اصولا زندگی کوچ نشینی مترادف با زندگی چادرنشینی است. مسکن در زندگی کوچ نشینان بنا به ضرورت ومحیط جغرافیایی در همسازی با محیط انتخاب می شود مفهوم وابستگی این نوع زندگی به مسکن ، با آنچه که در زندگی یکجانشینی بکار برده می شود فرق دارد. جابجایی سالانه از دومحیط جغرافیایی متفاوت از نظر اقلیمی ، نوعی از مسکن را پدید می آورد که قابل استفاده وجابجایی است.

به زبان بختیاری چادر را بهون یا بوهون می گویند. بهون هم به معنای شکل فیزیکی آن وهم به فضای ایجاد شده به عنوان یک واحد مسکونی بکار برده می شود. در هر بهون یک خانوار زندگی می کند که از نظر جامعه شناسی بیشتر شبیه یک خانواده است تایک خانوار. زیرا اصطلاح خانوار، جمع افرادی (یک نفر یا بیشتر) را شامل می شود که تحت شرایطی با هدفی معین در یک مکان مشترک زندگی کرده با هم همخرج بوده ومعمولا باهم غذا می خورند. در خانوار خویشاوندی شرط نیست ، در صورتی که در خانوار عشایری روابط خویشاوندی وهم خونی مطرح بوده واساس یک خانواده را تشکیل می دهد.

اصولا در فضای بهون یک خانواده زن وشوهر وتعدادی فرزند زندگی می کنند. اغلب خانوارها بصورت خانواده گسترده است. بدین معنی که پسر خانواده پس از ازدواج از خانواده اصلی جدا نشده ودر انجا همراه با همسر خود در همان بهون پدری به زندگی اجتماعی واقتصادی خویش ادامه می دهد.

ساخت فیزیکی چادر

بهون از نظر فیزیکی از دوقسمت تشکیل می شود: 1- پوشش چادر 2- وسایل برپاکردن ونگهداری

پوشش چادر

بهون بختیاری از موی بز بافته می شود. بافت آن همانند بافت جاجیم بوده واز تار وپود تشکیل شده است. هم تار وهم پود آن از موی بز است. ابتدا موی حیوان را با قیچی می چینند. سپس آن را تمیز کرده وکرک را از آن جدا می کنند. علت جدا کردن کرک از موی بز آن است که کرک را آفت بید از بین می برد و هرگاه در بافت بهون وجود داشته باشد در اثر بید زدگی قسمت هایی که تار وپود کرک داشته باشد، باعث از هم گسیختگی بافت همان قسمت شده وایجاد شکاف می کند.در صورتی که موی بز از بیدزدگی مصون مانده وسالها دوام خواهد داشت.

موی بز را پس از چیدن وجدا کردن کرک ، می ریسند. رشتن نخ بوسیله درک چوبی که به آن پره می گویند ، توسط زنان انجام می گیرد. پس از آماده شدن نخ ، آن را دولا می کنند وبسته به مورد استفاده ونیاز ، در روی زمین به درازای مورد دلخواه چله کشی می کنند. هر قطعه ای که به این صورت بافته می شود "لت بهون" می گویند. اصولا لت بهون همانند تخته های جاجیم ، بصورت نوار بافته می شود. پس از آماده شدن لت های بهون ، به تعداد مورد نیاز آنها را کنار هم گذاشته واز پهنا با نخ (با موی بز) به هم می دوزند. یک تخته بهون بطور متوسط از 15 تا 25لت تشکیل می شود که از درازا بهم می دوزند.

وسائل نگهدارنده چادر

بهون را دو ردیف دیرک به حالت عمودی بهم نگه می دارد. یک ردیف در جلو چادر ویک ردیف در وسط چادر قرار داده می شود. دیرک هایی که در جلو چادر نصب می شوند، در راس دارای دوشاخه است وبنام پیشته خوانده می شود. این دیرکها تا 2 متر وقطر آن در حدود 10 سانتیمتر وعموما از چوب بلوط تهیه می شود وبسیار بادوام ومحکم است. راس دیرک که دوشاخه است در جلوی چادر در قالبهای مخصوصی (گوشه جا) قرار گرفته وبوسیله ریسمان از طرف دیگر به زمین نصب می شود. این طناب ها را تیرک می نامند. تعداد این تیرکها به کوچکی وبزرگی چادر متفاوت بوده وبین 3 تا 5 عدد متفاوت تست.

دیرکهای میانی چادر را "رک" یا "سیم" می نامند. این دیرکها به بلندی حدود 5/2 متر وقطر 12 سانتیمتر در انتها ، وقطر تقریبی 8 سانتیمتر در بالاهستند. برخلاف پیشته ، دیرکهای میانی در راس دوشاخه نبوده ودر آنجا در سوراخ تخته ای بنام "تل" قرار داده می شوند. تل عبارت از تخته ای است به قطر تقریبی 2 سانتیمتر وابهاد 10 * 50 سانتیمتر. راس دیرک میانه بین این تخته وچادر قرار گرفته واز سوراخ شدن چادر وایجاد منفذ جلوگیری می کند. تعداد این دیرکهای میانی نیز همانند پیشته بسته به بزرگی وکوچکی متفاوت بوده وبه تعداد همان دیرکهای جلویی وبه موازات آنها قرار می گیرد. این دیرکها از پایین به زمین فرونرفته ودر روی زمین قرار می گیرند وهنگام جمع کردن چادر به راحتی جدا می شوند.

نحوه اتصال بندهای چادر به زمین

اتصال بندهای چادر به زمین تحت عوامل جغرافیایی محیط به دوصورت انجام می گیرد:

الف- در مناطق کوهستانی

چون در این مناطق خاک کم وجود دارد ودرصورت وجود خاک ، قشر آن نازک است ، بنابراین بندهای چادر را نمی توان به راحتی بر روی زمین نصب کرد و استفاده از میخ چادر امکان پذیر نیست. در این مناطق بند چادر به سنگهای کوهستان نصب می شود یا اینکه قطعات بزرگ سنگ را به نزدیک چادر اورده ودر محل مناسب قرار داده وبندهای چادر را به آن نصب می کنند. برای اتصال طناب چادر به سنگ از شاخه های جنگلی استفاده می شود. بدین ترتیب که شاخه ای از درخت را انتخاب ودر محل اتصال شاخه ها بهم در جایی که دوشاخه ایجاد شده بند چادر را گره کرده وبقیه ساقه را به زیر سنگ می گذارند. به ای شاخه ها ومجموع بند چادر وسنگ "هرکه" می گویند. در مناطق کوهستانی که فاقد جنگل باشد ، بندهای چادر را به دور سنگ محکم گره می زنند.

ب- در مناطق جلگه ای

در این مناطق بندهای چادر را بوسیله میخ های چوبی که به آن "می" می گویند محکم کرده ومیخ چوبی را به زمین می کوبند. در بعضی مواقع در صورت وجود میخ طویله (مسمار) بند چادر را به حلقه این میخ ها بسته وسپس آن را در زمین کوبیده وبند را محکم می کنند.

محل نصب چادر

محلی را که چادر در آن افراشته می شود "جاوارگه" وچادر را "وارگه" می گویند. بنابراین کلمه وارگه (بارگاه) برابر واژه واحد مسکونی بکار برده می شود. جاوارگه جایی است که سالیان دراز خانواده از آن استفاده می کند. پس از بازگشت ایل ، خانوار در همان جاوارگه مخصوص به خود چادر را برپا می کند. این محل فقط به همان خانوار تعلق دارد وخانوارهای دیگر حق استفاده از آن را ندارند. استفاده از این محل برای خانوار به عنوان حق در نظام کوچ نشینی شمرده می شود. این واژ برابر واژه "یورت" در عشایر ترک زبان بکار برده می شود.